HEPATİT NEDİR?
Karaciğer iltihabıdır:
‘’Hepatit’’ kelimesi karaciğer iltihabı anlamına gelir. Karaciğerin iltihabı virüs mantar parazit bakteri zehirli maddeler(zehirli mantar yenilmesi, tarım ilaçları, antibiyotikler, diğer tıbbi ilaçlar..vs) ve hatta vücudun kendi savunma hücreleri tarafından gerçekleştirilebilir. Genel olarak hepatit kelimesi halk arasından hepatit virüsleri ve en sık da hepatit B virüsü enfeksiyonu sonucu gelişen kronik karaciğer iltihabını tarif eder.
ÜLKEMİZDE HEPATİT B ENFEKSİYONU NE SIKLIKTA GÖRÜLÜR?
Orta sıklıkta görülür ( %3):
Dünyada sık, orta sık ve çok sık görülen alanlar olmakla birlikte ülkemizde orta sıklıkta görülen bir virüstür. Bölgelere göre ise görülme sıklığı değişken olmakla birlikte en yüksek oran Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür. Kabaca ülkemizde her üç kişiden biri hepatit B virüsü ile karşılaşır. Virüs ile enfeksiyon oranı ise %0,8- 7 arasında değişmektedir.
HEPATİT B VİRÜSÜ NASIL BULAŞIR?
Kan ve virüsün bulunduğu vücut sıvıları ile bulaşır:
Hepatit virüsü temel olarak kan ve virüsün bulunduğu vücut sıvıları yolu ile bulaşır. Butemelde bulaşta 2 ana yol vardır:
1-Anneden bebeğe
2-Cinsel yol
Bu iki yol dışında ev içi hane halkı arasında veya toplu yaşanan yerlerde (yurt, askeriye koğuşu vs) kişiler arasında, dişe yapılan cerrahi işlemler sonrası ( yetersiz sterilizasyon sonucu), ameliyat veya kan transfüzyonu sonrası bulaş olabilir.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Bulantı, kusma, karın sağ üst tarafında ağrı, gözlerde ve ciltte sarılık, idrarda koyulaşma, dışkıda beyaz renk değişikliği:
Hepatit B virüsü çoğu zaman belirti vermez. Virüs vücuda girdikten sonra 6hafta-6ay arasında bir süre içinde bulantı kusma şikayetleri ile gözlerde sarılık büyük abdest renginin açılması (akolik gayta) idrarda koyuluk gibi bulgular gelişir. Bu tabloya akut hepatit denir. Akut hepatit görülmeden bulantı mide şikayetleri karın sağ üst kısmında ağrı gibi hafif bir tablo ile veya hiç anaşılmadan virüs alınıp hastalık kronikleşebilir.
‘’SARILIK’’ İLE HEPATİT B AYNI HASTALIK MIDIR?
Değildir.
‘’Sarılık’’ kelimesi esas olarak gözlerde ve ciltteki sarı renk değişikliğini ifade eder. Bu yüzden bir hastalık değil bir hastalığın bulgusudur. Kan tetkikinde ise ‘’bilirubin ‘’ değeri ile bakılır. Doğuştan gelen ve çok önemi olmayan bir hastalığın veya hayatı tehdit eden çok çeşitli akut veya kronik hastalıkların/durumların sonucu olarak ortaya çıkabilir. Hepatit B virüsü için ise virüsün ilk vücuda girdikten sonra gelişebilen akut hepatit tablosunun veya kronik hastalığın ileri döneminde ortaya çıkıp ilerlediğini gösteren bir bulgusudur.
HEPATİT B DEN KORUNMAK İÇİN NE YAPMAK GEREKİR?
Aşı yaptırmak temel korunma yoludur:
Temel korunma yolu Hepatit B aşısı olmaktır. Ülkemizde 1998 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı tarafından Hepatit B aşısı bebeklerde aşı programına alınmıştır. Özellikle sağlık çalışanı gibi hepatit B virüsü ile maruziyet riski yüksek olan yetişkinler başta olmak üzere bağışıklığı olmayan tüm yetişkinlerin aşılanması da önerilir. Ek olarak sağlık çalışanı iseniz hasta ile ilgilenirken her hastayı enfekte gibi düşünüp bariyer önlemlerini almalısınız.
Yine ülkemizde esas bulaş yolunu oluşturan anneden bebeğe geçişi önlemek için tüm gebeler hepatit B virüsü yönünden tarama yaptırmalı ve korunmasız olanlar aşılanmalı, hepatit virüsü bulunan gebelerde gerekli takip ve önlemlerin alınması için zaman kaybetmeden bir enfeksiyon hastalıkları veya gastroenteroloji uzmanına başvurmalıdır.
Bir diğer önemli geçiş cinsel yol olduğundan ve aynı zamanda bir çok cinsel yolla bulaşan hastalık riskinden dolayı korunmasız cinsel ilişkide kesinlikle bulunulmamalıdır.
Kimse ile kişisel eşyalarınızı (jilet, tırnak makası, diş fırçası vb) paylaşmamalısınız.
HEPATİT B VİRÜSÜ BULAŞTIKTAN SONRA HASTALIK NASIL SEYREDER?
Hastalığın seyri hastadan hastaya çok farklılıklar gösterir aynı hastada da sabit bir seyir görülmeyebilir:
Akut hepatit tablosu geçiren hastaların büyük çoğunluğu iyileşerek virüse karşı bağışıklık geliştirirler. Ancak bir kısım hastada virüs kalıcı hale gelir, bu duruma ‘’kronik hepatit B virüsü enfeksiyonu’’ denir.
Hastalık bu hasta grubunda eğer düzenli takiplere gidilmezse sinsi seyrederek karaciğer sirozu ve sonuçta yetmezliği ile karaciğer kanserine yol açabilir. Ancak düzenli takipler sonucu gerektiğinde başlanan medikal tedavi ile bu risk büyük ölçüde azaltılabilir.
VÜCUDUM VİRÜSÜ YENEBLİR Mİ?
Yenebilir:
Akut hepatit tablosu sonrası bağışıklık sistemi çoğu hastada virüsü kontrol altına alarak bağışıklık geliştirir. Ancak virüsün kalıcı hale geldiği hastalarda bağışıklık gelişmez. Bu hastalarda tedavisiz olarak virüsün ve hastalığın gidişatına göre değişmekle birlikte yıllık ortalama %1 gibi küçük bir ihtimal virüs savunma hücreleri tarafından kontrol altına alınabilir. Hepatit virüsü ile karşılaşmış bir insanda bağışıklık gelişse bile virüs karaciğer hücreleri DNA sında kendine yer bulur, bu hastalar özellikle bazı ağır tedaviler almaları gereken durumlarda hastalığın aktivasyonu sonucu ölüme kadar giden tablolarla karşı karşıya gelebilirler.
‘’TAŞIYICIYIM’’ NE ANLAMA GELİR?
‘’Taşıyıcı’’ ifadesi kullanılmamalıdır:
‘’Taşıyıcı’’ ifadesi eskiden kullanılan ve yanlış anlaşılan bir ifadedir. Hepatit B virüsünün kronik seyri çok değişken olduğundan tetkikler sonucu virüsün görece karaciğere hasar vermediği düşünülen ancak yine karaciğerde ve vücutta bulunması haline eskiden verilen bir tanımlamadır. Bir çok hasta ‘’taşıyıcıyım’’ diyerek virüsün zararsız ve bulaşıcı olmadığını düşünüp takiplerine gitmemektedir. Ancak hepatit virüsü gidişatı çok değişken bir virüs olup taşıyıcı olarak tanımlanan kişide belirti vermeden karacİğer sirozu ve kanserine yol açabilir. Yine taşıyıcı olduğunu sanan kişi virüsü başkalarına bulaştırabilir. Bu yüzden artık yanlış anlaşılan bu ifade kullanılmamakta ve kullanılmamalıdır. Hepatit B virüsü taşıyıcısı olduğunuz söylendi ise hemen enfeksiyon hastalıkları veya gastroenteroloji uzmanına başvurmalı, tetkik ve takiplerinizi aksatmamalısınız.
TEDAVİSİ VAR MIDIR?
Vardır ancak belli bir süre poliklinik takibi sonrası karar verilir ve uzun sürelidir:
Kronik Hepatit B Virüsü Enfeksiyonu ilk vizitte tanı sonrası ilaç reçete edilip virüsün yok edilebileceği bir hastalık değildir. En az bir yıl düzenli takip gerektirir, doktorunuz size bu süreçte ne yapıp ne yapmamanız gerektiğini anlatacaktır. Uzun yıllar takip edilip herhangi bir ilaç tedavisi başlanmayabilir ya da gerek görüldüğünde bazı tetkikler sonrası medikal tedavi başlanabilir. Medikal tedavi seçilmiş bazı hastalarda iğne şeklindeyken çoğu hastada hap şeklindedir. Bu tedaviler ile karaciğerde oluşan hasar gerilemeye başlar, gelişebilecek karaciğer sirozu veya kanseri (hepatosellüler karaciğer kanseri) büyük ölçüde engellenir. Ancak ilaç sınırlı sayıdaki hasta hariç şu anki tıbbi olanaklarla çoğu hastada ömür boyu kullanılmalıdır. İlaç aksatıldığında virüs tekrar çoğalır ve aksatılan süre uzadıkça virüsün ilaca karşı direnç geliştirme olasılığı artar, bu yüzden ilaç düzenli olarak kullanılmalıdır.
HEPATİT B VİRÜSÜM VARSA NE YAPMALIYIM?
Öncelikle enfeksiyon hastalıkları veya gastroenteroloji uzman doktoruna başvurulmalı ve takipleri aksatmamalısınız:
Unutulmamalı ki kronik hepatit B virüsü hastalığı sinsi seyreder. Hastalık karaciğerde siroz veya kanser yaparken sizde hiç bir belirti vermeyebilir. Bu yüzden mutlaka doktorunuzun belirttiği aralıklarla (genelde 3-6 ayda bir) kontrollerinize gitmeniz gerekir.
Doktorunuz ilk başvurunuzda sizden birinci derece akrabalar, eş, anne baba kardeşlerde ve hane halkında da virüsün taraması yapılmasını, koruyuculuğu olmayanların aşılamasını, sürekli kullanılan ilaç varsa mümkünse karaciğere en az dokunan ilaçlarla değişimini sağlayacaktır.
Alkol kullanıyorsanız karaciğer hasarınız çok artacağından mutlaka kesmelisiniz. Alkol için güvenli bir miktar yoktur.
Bitkisel ürünlerden mutlaka kaçınmalısınız, çünkü bitkisel ürünler toksik hepatit riski nedeni ile karaciğer hasarınızı artıracaktır.
İlla bitkisel ürün kullanmak isterseniz bu konuda doktorunuza başvurabilirsiniz.
Hepatit B virüsü ile birlikte karaciğer yağlanması birlikte görülebilir ve bu durum karaciğer hasarını hızlandırabilir, bu yüzden eğer obez iseniz doktorunuz ile kilo verme konusunda mutlaka işbirliği yapmalısınız.
Kronik hepatit B virüsü tedavi almayan hastalarda değişken oranlarda bulaştırıcıdır, bu yüzden kişisel eşyalarınızı (diş fırçası, tırnak makası, jilet..vs) kimseyle paylaşmamalısınız.
Cinsel yolla bulaştırma riskiniz yüksek olduğundan korunmasız cinsel ilişkiye girmemelisiniz. Evlilik öncesi eşiniz mutlaka hepatit yönünden taranmalı ve koruyuculuk yok ise hemen aşılama başlanmalıdır.
Uzm. Dr. Tekin TUNÇEL
ENFEKSİYON HASTALIKLARI VE KLİNİK MİKROBİYOLOJİ UZMANI